Satın alma ve tedarik zinciri dünyasında yolumuzu bulmaya çalışırken, karşımıza çıkan kısaltma ve terimler bazen karmaşık gelebilir. RFQ’dan PO’ya, SCM’den ERP’ye kadar uzanan bu kısaltmalar ve terimler sektörün kendine özgü dilinin vazgeçilmez parçaları haline gelmiştir.
Profesyonel satın alma süreçlerinde her gün onlarca kısaltmayla karşılaşıyoruz ve bunları anlamak, etkin iletişimin ve başarılı işlemlerin anahtarıdır. Özellikle sektöre yeni adım atan profesyoneller için bu terminoloji, aşılması gereken ilk engellerden biridir.
Kapsamlı rehberimizde, satın alma alanında en sık kullanılan terimleri bir araya getirdik. Bu sözlük, iş süreçlerinizi daha verimli yönetmenize ve sektör dilini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.
Satın Alma Dünyasının Temel Terimleri
A
Açık Artırma (Open Bidding): Tüm potansiyel tedarikçilerin katılımına açık olan rekabetçi teklif süreci.
Açık İhale (Open Tender): Tüm potansiyel tedarikçilerin katılımına açık olan ihale süreci.
Acil Satın Alma (Emergency Procurement): Normal satın alma süreçlerinin dışında, acil durumlarda uygulanan hızlandırılmış satın alma prosedürleri.
Agile Procurement: Hızlı değişen piyasa koşullarına adapte olabilen esnek satın alma yöntemleri.
Anahtar Teslim Proje İhalesi (Turnkey Project Tender): Projenin tüm aşamalarının (tasarım, inşaat, devreye alma vb.) tek bir tedarikçi tarafından üstlenildiği ihale türü.
AQL (Acceptable Quality Level): Kabul edilebilir kalite seviyesi; bir siparişteki kabul edilebilir kusurlu ürün oranını belirten standart.
B
Barter: Nakit kullanmadan mal veya hizmetlerin doğrudan takası.
Belli İstekliler Arasında İhale (Restricted Tender): Ön yeterlilik değerlendirmesini geçen tedarikçilerin davet edildiği ihale türü.
Benchmark: Performans değerlendirmesi için kullanılan standart veya referans noktası.
Best Value Procurement (En İyi Değer Satın Alma): Sadece fiyata değil, toplam değere odaklanan ihale değerlendirme yaklaşımı.
Blanket Purchase Order: Belirli bir süre içinde tekrarlanan alımlar için kullanılan genel satın alma emri.
BOM (Bill of Materials): Bir ürünün üretimi için gereken tüm malzemelerin listesi.
Bottleneck Items: Tedarik zincirinde darboğaz oluşturan, tedariki zor veya riskli ürünler.
C
Category Management: Satın alma fonksiyonlarını stratejik kategorilere ayırarak yönetme yaklaşımı.
CIF (Cost, Insurance, Freight): Satıcının malın belirli bir varış limanına kadar olan taşıma ve sigorta maliyetlerini üstlendiği teslimat şartı.
Consignment Stock: Tedarikçinin malları müşterinin tesisinde tuttuğu, ancak müşteri kullanana kadar mülkiyetin tedarikçide kaldığı stok modeli.
Contract Manufacturing: Bir şirketin ürünlerini başka bir şirketin ürettiği anlaşma türü.
Cost-Benefit Analysis: Bir projenin veya satın almanın potansiyel maliyetlerini ve faydalarını değerlendiren analiz yöntemi.
CPI (Consumer Price Index): Tüketici fiyat endeksi; belirli bir dönemde tüketicilerin satın aldığı mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçen ekonomik gösterge. Enflasyon oranını belirlemede temel alınan bu endeks, satın alma profesyonellerinin fiyat trendlerini izlemesi ve tedarik stratejilerini buna göre ayarlaması için önemli bir veridir.
CPO (Chief Procurement Officer): Bir organizasyondaki en üst düzey satın alma yöneticisi.
D
DDP (Delivered Duty Paid): Satıcının malları alıcının belirttiği yere kadar tüm maliyet ve riskleri üstlendiği teslimat şartı.
Demand Planning: Gelecekteki ürün ve malzeme ihtiyaçlarını tahmin etme ve planlama süreci.
Doğrudan Satın Alma (Direct Procurement): Ürünün üretimi için gerekli olan hammadde ve parçaların satın alınması.
Doğrudan Temin (Direct Procurement): İhale süreci gerektirmeden, belirli limitler dahilinde yapılan doğrudan satın alma.
Dolaylı Satın Alma (Indirect Procurement): İşletmenin günlük operasyonlarını sürdürmek için gerekli olan, ancak nihai ürüne doğrudan dahil olmayan mal ve hizmetlerin satın alınması.
Due Diligence: Bir satın alma veya tedarikçi seçimi öncesinde yapılan detaylı araştırma ve değerlendirme süreci.
E
E-İhale (E-Tendering): İhale süreçlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi.
E-Procurement: Tedarik zinciri işlemlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi.
Early Supplier Involvement (ESI): Tedarikçilerin ürün geliştirme sürecinin erken aşamalarına dahil edilmesi.
EDI (Electronic Data Interchange): İşletmeler arasında standart formatlarda elektronik belge alışverişi.
En Düşük Fiyat Teklifi (Lowest Bid): İhale değerlendirmesinde sadece fiyatın baz alındığı değerlendirme yaklaşımı.
En Ekonomik Avantajlı Teklif (Most Economically Advantageous Tender – MEAT): Fiyatın yanı sıra kalite, teknik değer, çevresel özellikler gibi faktörlerin de değerlendirildiği ihale yaklaşımı.
ERP (Enterprise Resource Planning): Şirket kaynaklarının planlanması ve yönetimi için kullanılan entegre yazılım sistemleri.
Ethical Sourcing: Etik standartlara uygun şekilde tedarik yapma süreci.
F
FOB (Free on Board): Satıcının malları belirtilen bir yükleme noktasına teslim ettiği ve bu noktadan sonra riskin alıcıya geçtiği bir teslimat şartı.
Force Majeure: Sözleşme taraflarının kontrolü dışında gelişen ve yükümlülüklerin yerine getirilmesini engelleyen olağanüstü durumlar.
Forward Buying: Fiyat artışı beklentisiyle ihtiyaçtan daha fazla satın alma yapma stratejisi.
Framework Agreement: Belirli bir süre boyunca tekrarlanan satın almalar için ana şartları belirleyen sözleşme.
G
Global Sourcing: Dünya çapındaki tedarikçilerden mal ve hizmet temin etme stratejisi.
Green Procurement: Çevresel etkileri minimize eden satın alma uygulamaları.
Group Purchasing: Birden fazla alıcının toplu satın alma gücünden yararlanmak için bir araya gelmesi.
I
İhale (Tender/Bidding): Mal, hizmet veya inşaat işleri için tedarikçilerin rekabet halinde teklif sunduğu resmi satın alma süreci.
İhale Değerlendirme Kriterleri (Bid Evaluation Criteria): Tekliflerin değerlendirilmesinde kullanılan fiyat, kalite, teknik yeterlilik gibi ölçütler.
İhale Dokümanı (Tender Document/RFx): İhale şartlarını, teknik şartnameleri, teslim koşullarını ve diğer gereklilikleri içeren resmi belge paketi.
İhale Şartnamesi (Tender Specification): İhalede talep edilen ürün veya hizmetin detaylı teknik özelliklerini ve standartlarını içeren belge.
İhale Teminatı (Bid Bond): Teklifin ciddiyetini garanti etmek için ihale veren tarafından sunulan finansal garanti.
Incoterms: Uluslararası ticaret terimleri; taşıma, risk ve maliyet sorumluluklarını belirleyen standart kurallar.
Inventory Management: Stok seviyelerinin optimizasyonu ve kontrolü süreci.
J
JIT (Just-In-Time): Ürünlerin tam ihtiyaç duyulduğu zamanda teslim edildiği, stok maliyetlerini minimize eden tedarik yöntemi.
K
Kanban: Stok seviyelerini ve üretim akışını kontrol etmek için kullanılan görsel bir sistem.
Kapalı İhale (Closed Tender): Sadece davet edilen tedarikçilerin katılabildiği ihale süreci.
KPI (Key Performance Indicator): Satın alma performansını ölçmek için kullanılan temel göstergeler.
L
Lead Time: Siparişin verilmesi ile teslimatın alınması arasındaki süre.
Lean Procurement: İsrafı azaltan ve değer akışını optimize eden satın alma yaklaşımı.
Leasing: Bir varlığın mülkiyetini almak yerine kiralama anlaşması.
Letter of Credit: Uluslararası ticarette kullanılan, bankanın alıcı adına ödeme garantisi verdiği finansal enstrüman.
Lifecycle Costing: Bir ürünün tüm yaşam döngüsü boyunca maliyetlerini değerlendiren analiz yöntemi.
M
Make-or-Buy Decision: Bir ürünü şirket içinde üretme veya dışarıdan satın alma kararı.
Material Requirements Planning (MRP): Üretim ihtiyaçlarına dayalı malzeme planlama süreci.
Maverick Spending: Onaylanmış tedarikçiler ve sözleşmeler dışında yapılan kontrolsüz harcamalar.
MRO (Maintenance, Repair, and Operations): Üretim sürecini destekleyen bakım, onarım ve işletme malzemeleri.
Multi-sourcing: Risk azaltmak için birden fazla tedarikçiden satın alma yapma stratejisi.
N
Negotiation: Satın alma sürecinde tedarikçilerle şartları ve fiyatları belirleme süreci.
Non-disclosure Agreement (NDA): Gizli bilgilerin korunmasını sağlayan yasal anlaşma.
O
OEM (Original Equipment Manufacturer): Orijinal ekipman üreticisi; başka şirketlerin ürünlerinde kullanılan parçaları üreten şirket.
On-time Delivery: Siparişlerin zamanında teslim edilme oranı.
Outsourcing: Belirli iş fonksiyonlarının şirket dışındaki üçüncü taraflara devredilmesi.
P
Performans Teminatı (Performance Bond): İhaleyi kazanan tedarikçinin sözleşme yükümlülüklerini yerine getireceğini garanti eden finansal teminat.
PMI (Purchasing Managers’ Index): Üretim ve hizmet sektörlerindeki satın alma yöneticilerinden toplanan verilere dayalı ekonomik gösterge. İş dünyasındaki ekonomik aktiviteyi ölçer ve 50’nin üzerindeki değerler genişlemeyi, 50’nin altındaki değerler ise daralmayı gösterir. Satın alma profesyonelleri, tedarik zinciri sağlığı ve ekonomik trendleri değerlendirmek için bu veriyi kullanır.
Pre-qualification (Ön Yeterlilik): İhaleye katılacak tedarikçilerin teknik ve finansal kapasitelerinin önceden değerlendirilmesi süreci.
Price Variance: Planlanan veya bütçelenen fiyat ile gerçekleşen fiyat arasındaki fark.
Procure-to-Pay (P2P): Satın alma talebinden tedarikçi ödemesine kadar olan uçtan uca süreç.
Procurement: Mal, hizmet veya iş satın alma süreci.
Purchase Order (PO): Satın alma işlemini resmileştiren, alıcı tarafından satıcıya gönderilen belge.
Purchasing Power: Bir organizasyonun satın alma yapabilme kapasitesi.
Q
Quality Assurance: Ürün ve hizmetlerin belirli kalite standartlarını karşılamasını sağlayan süreçler.
Quantity Discount: Büyük miktarda satın alımlarda sağlanan indirim.
R
Reverse Auction: Tedarikçilerin fiyatlarını düşürerek rekabet ettikleri açık artırma türü.
RFI (Request for Information): Tedarikçilerin yeterliliklerini değerlendirmek için bilgi toplama süreci.
RFP (Request for Proposal): Tedarikçilerden detaylı teklif talep edilmesi.
RFQ (Request for Quotation): Belirli ürün veya hizmetler için fiyat teklifi alma süreci.
Risk Management: Tedarik zincirindeki riskleri belirleme, değerlendirme ve azaltma süreci.
S
Single Source: Alternatif tedarikçiler mevcut olmasına rağmen, stratejik nedenlerle tek bir tedarikçiden satın alma yapma.
SLA (Service Level Agreement): Hizmet sağlayıcı ile müşteri arasındaki hizmet standartlarını belirleyen anlaşma.
Sole Source: Belirli bir ürün veya hizmet için mevcut olan tek tedarikçiden satın alma.
Spend Analysis: Satın alma harcamalarının detaylı analizi.
Standart İhale Dokümanları (Standard Bidding Documents): Kuruluşların ihale süreçlerinde kullandığı standartlaştırılmış belge setleri.
Strategic Sourcing: Şirketin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayan tedarikçileri belirleme ve geliştirme süreci.
Supplier Development: Tedarikçi performansını ve yetkinliğini geliştirme süreci.
Sustainable Procurement: Çevresel, sosyal ve ekonomik faktörleri dikkate alan satın alma yaklaşımı.
Sözleşme Yönetimi (Contract Management): İhale sonrası imzalanan sözleşmenin uygulanmasının takibi ve yönetimi.
T
TCO (Total Cost of Ownership): Bir ürün veya hizmetin satın alma fiyatının ötesinde, yaşam döngüsü boyunca tüm maliyetlerini hesaplama yöntemi.
Tedarik Zinciri (Supply Chain): Hammaddeden nihai ürüne kadar olan tüm süreçleri kapsayan ağ.
Teknik Değerlendirme (Technical Evaluation): İhale tekliflerinin teknik yeterlilik açısından değerlendirilmesi süreci.
Teknik Şartname (Technical Specification): İhale konusu mal veya hizmetin teknik özelliklerini detaylı olarak tanımlayan belge.
Teklif Çağrısı (Invitation to Tender – ITT): Potansiyel tedarikçilere ihaleye katılmaları için yapılan resmi davet.
Tender: Mal veya hizmet sağlamak için resmi teklif verme süreci.
Terms and Conditions: Satın alma sözleşmesinin şartlarını ve koşullarını belirleyen maddeler.
Three-way Matching: Satın alma emri, teslimat belgesi ve faturanın karşılaştırılarak doğrulanması süreci.
V
Value Analysis: Bir ürün veya hizmetin fonksiyonlarını ve maliyetini analiz ederek değerini artırma süreci.
Vendor Management: Tedarikçi ilişkilerinin ve performansının yönetilmesi.
Vendor-Managed Inventory (VMI): Tedarikçinin müşteri stok seviyelerini izleyerek ve yöneterek tedarik sürecini üstlendiği sistem.
Vertical Integration: Tedarik zincirinin farklı aşamalarını tek bir şirket kontrolü altına alma stratejisi.
Volume Discount: Yüksek hacimli alımlarda sağlanan indirim.
W
Warehouse Management: Depo operasyonlarının planlanması, organizasyonu ve kontrolü.
Weighted Scoring: Tedarikçi seçiminde farklı kriterlere ağırlık verilerek yapılan değerlendirme yöntemi.